Πριν μία εβδομάδα, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε, με ισχυρή πλειοψηφία, τη διοργάνωση δύο ιδιωτικών εκδηλώσεων με δείπνο μέσα στην Αρχαία Αγορά, στη Στοά του Αττάλου, και στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Σηκώθηκε θύελλα αντιδράσεων, κυρίως από τους δημοσιογράφους του πολιτιστικού ρεπορτάζ, για ένα θέμα που, λίγα χρόνια πριν, θα θεωρούνταν αδιανόητο να εισαχθεί, και πολύ περισσότερο να εγκριθεί, από το ανώτατο επιστημονικό συμβούλιο του Υπουργείου Πολιτισμού.
Θυμάμαι για χρόνια τον εαυτό μου να εξεγείρεται στο άκουσμα των φράσεων «κοινή γνώμη» ή «αυτό που σκέφτεται ο μέσος άνθρωπος». Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι ξέρει ποιος είναι ο μέσος όρος, πού βρίσκεται η τομή του «μέσου νου», ως κοινή συνισταμένη των απόψεων ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών, κοινωνικών θέσεων, ιδεολογικών αντιλήψεων, μόρφωσης — τόσο φανταστικό όσο η Μέση Γη μου φάνταζε. Στην Ελλάδα των Μνημονίων, όπου ο ιστορικός χρόνος συμπυκνώνεται δραματικά, η ερώτηση μου απαντήθηκε• για την ακρίβεια, εικονογραφήθηκε.
Όντως, υπάρχει «κοινός νους». Μόνο που δεν υπάρχει καθαυτός, αλλά διαμορφώνεται. Και δεν αποτελεί τη συνισταμένη της άποψης όλων των πολιτών, αλλά το ακριβώς ανάποδο. Καταρχάς, δεν έχει σχέση με τους πολίτες, αφού διαμορφώνεται στη δημόσια σφαίρα — εκεί όπου η πλειονότητα των πολιτών εξ ορισμού αποκλείεται και παίζουν μπάλα μόνο οι «διαμορφωτές της κοινής γνώμης»: πολιτικοί, δημοσιογράφοι, δημοσιολόγοι. Δεύτερον, δουλειά του «κοινού νου» δεν είναι να συνθέτει απόψεις αλλά να τις ξεχωρίζει. Δεν είναι κοινή συνισταμένη, αλλά διαχωριστική γραμμή.
Η διαχωριστική μπαίνει εκεί που, κάθε φορά, θέλουν οι διαμορφωτές της να τοποθετήσουν τον μέσο όρο της συζήτησης. Κι αυτός ο μέσος όρος, με τη σειρά του, καθορίζει όχι την άποψη του καθενός ξεχωριστά (δημοκρατία έχουμε, δεν ελέγχει κανείς τη σκέψη σου!), αλλά το πόσο απέχει αυτή η άποψη από το να είναι αποδεκτή. Περιέργως, αυτό λίγο-πολύ φτάνουμε να το αποδεχόμαστε όλοι. Όχι και τόσο περιέργως, γιατί η ιδεολογία δεν είναι επιβολή ούτε «πλύση εγκεφάλου». Δεν θα σου αλλάξει κανείς την προσωπική σου άποψη ή γνώμη –είπαμε, δημοκρατία έχουμε! Θα σου δείξει όμως ότι η άποψή σου είναι μακριά από τον «μέσο όρο»: δεν εκφέρεται δημόσια, άρα είναι αιρετική, ακραία, την ασπάζονται ελάχιστοι εκτός από σένα. Κυρίως, θα σε πείσει ότι, όσο πιο πολύ απέχει από τον μέσο όρο, τόσο πιο ψιθυριστά πρέπει να τη λες…
Μ’ αυτή την έννοια, οι καφρίλες που ακούγονται στα δελτία των 8, τα νεοφιλελεύθερα παραληρήματα στις καθημερινές εφημερίδες, οι εξωφρενικά ακροδεξιές απόψεις από κυβερνητικά χείλη, δεν έχουν σκοπό αναγκαστικά να πείσουν την πλειοψηφία. Είναι δυνατόν να πείσεις την πλειονότητα έστω των τηλεθεατών ότι άμα πιάσουμε πάτο η χώρα θα ανακάμψει, ότι ο γραμματέας της κυβέρνησης μπορεί ελεύθερα να διαφημίζει ότι είναι «αντικομμουνιστής» αλλά αυτό δεν σημαίνει κάτι, ότι όσοι μετανάστες μπαίνουν σε μια βάρκα Γενάρη μήνα είναι λογικό να πνίγονται, ότι είναι βία το πλαστικό μπουκάλι νερό στο αυτοκίνητο Τόμσεν, αλλά είναι ζωτική ανάγκη για τους καταστηματάρχες της Ερμού να «σκουπιστούν» οι απολυμένες καθαρίστριες από την οδό Νίκης;
Όχι, δεν έχουν σκοπό να πείσουν γι’ αυτό καθαυτό που λένε. Έχουν σκοπό να μετατοπίσουν τόσο τον μέσο όρο της συζήτησης, ώστε οι έννοιες «ανθρώπινα δικαιώματα», «δημόσια αγαθά», «ανάγκες των εργαζόμενων» να τοποθετούνται τόσο μακριά από το μέινστριμ, ώστε πλέον να εκφέρονται χαμηλόφωνα, σχεδόν ενοχικά. Και το καταφέρνουν.
Μεγάλη η παρέκβαση. Ας ξαναγυρίσουμε λοιπόν στην αρχική αφορμή, τα δείπνα στη Στοά του Αττάλου. Εδώ και καιρό επανέρχονται επιτακτικά στη δημόσια συζήτηση προτάσεις για την ιδιωτικοποίηση αρχαιολογικών χώρων. Ο περισσότερος κόσμος, και σίγουρα όλα τα μέλη του ΚΑΣ τις θεωρούν εξωφρενικές: τα μνημεία ανήκουν στο δημόσιο. Άρα το «δημόσιο αγαθό» νίκησε τη λογική της «ιδιωτικοποίησης»; Όχι! Γιατί σκοπός της εκφοράς τέτοιων απόψεων δεν είναι αυτή καθαυτή η ιδιωτικοποίηση των αρχαιολογικών χώρων (που, παρεμπιπτόντως, δεν ισχύει πουθενά στον πλανήτη). Σκοπός είναι να μετατοπιστεί τόσο ο μέσος όρος της δημόσιας συζήτησης για τα μνημεία και να εξοβελιστεί η έννοια του κοινωνικού τους ρόλου, ώστε, λ.χ., η οργάνωση πριβέ δείπνων μέσα σ’ αυτά να θεωρείται πλέον απολύτως θεμιτή.
Όπως «λογικό» θεωρείται τις προτεραιότητες των μνημείων να τις ορίζει πια το Διάζωμα, οι ΜΚΟ ή ο ΣΚΑΪ. Όπως «λογικό» θεωρείται να καταργείται κάθε έννοια (και Οργανισμός) δημόσιας χάραξης πολιτικής στην πολεοδομία και τη χωροταξία και να αντικαθίσταται από το Rethink Athens. Μόνο που, για τους ενορχηστρωτές, αυτό δεν είναι ιδεολογία. Είναι απτά και υλικά συμφέροντα: να καθορίζουν οι ιδιώτες τον σχεδιασμό που θα πληρώσει το δημόσιο, καθορίζοντας ακόμη και τους στόχους και την τιμή στην οποία θα το κάνει. Ένας ελέφαντας πίσω από μια παπαρούνα – μα πώς διέφυγε από όλους μας;
| Δημοσιεύτηκε στα Ενθέματα της Αυγής στις 30.3.2014 |