Ας γυρίσουμε μια δεκαετία πίσω. Το μακρινό (πια) 2014 εκτυλίχθηκε το αρχαιοπολιτικό θρίλερ «Αμφίπολη». Τότε που τα «ευρήματα» μιας ανασκαφής που μόλις ξεκινούσε, παρουσιάστηκαν στο κοινό από τον πρωθυπουργό Α. Σαμαρά, μέσα από συνέντευξή του σε κυριακάτικη εφημερίδα. Τότε που το Υπουργείο Πολιτισμού του κ. Τασούλα και της κ. Μενδώνη εξέδιδε καθημερινά δελτία τύπου, τροφοδοτώντας εντέχνως σενάρια για την ανασκαφή τάφου σχετιζόμενου με την μακεδονική βασιλική οικογένεια. Στις εφημερίδες και τους ιστότοπους γράφονταν ουρανομήκεις ανοησίες (με το απαραίτητο βαρύγδουπο ψευδοεπιστημονικό ύφος), προκειμένου να θρέψουν το εθνικό φαντασιακό και να αναθερμάνουν τη σχέση των ψηφοφόρων με την ΝΔ που έβλεπε τα ποσοστά της να κατακρημνίζονται.
Το «τραύμα» της Αμφίπολης δεν θα πάψει ποτέ να ταλανίζει εμάς τους αρχαιολόγους. Δεν ήταν μόνο η ασύγγνωστη άγνοια όσων έσπευσαν να ασχοληθούν με το θέμα, με αποκορύφωμα τα ΜΜΕ. Ήταν ότι τα επιστημονικά επιχειρήματα δεν είχαν καμία θέση στο Κολοσσαίο της κυβερνητικά κατευθυνόμενης δημοσιότητας. Ή μάλλον είχαν: τη θέση της τροφής για τα άγρια θηρία.
Ο τάφος ήταν γεμάτος μέχρι πάνω με χώμα, αλλά τον αποκαλούσαν «ασύλητο». Ο τάφος δεν είχε τα χαρακτηριστικά του τύπου των «μακεδονικών τάφων», αλλά του τα απέδιδαν. Η διακόσμησή του δεν ήταν της ελληνιστικής εποχής, όπως μπορούσε κάθε ψύχραιμος παρατηρητής να διακρίνει από τις φωτογραφίες. Και βέβαια ο Μέγας Αλέξανδρος τάφηκε στην Αλεξάνδρεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε από τις πηγές.
Η αντίδραση στη διατύπωση αυτών των (καθολικά αποδεκτών για την αρχαιολογική κοινότητα) επιχειρημάτων πήγαινε ως εξής: «Κι εσείς πού το ξέρετε ότι είναι ασύλητος;» (που να στα λέω τώρα, πήραμε κι ένα πτυχίο, διδαχτήκαμε και ανασκαφική…). «Τι εννοείτε δεν είναι μακεδονικός ο τάφος, δεν βρέθηκε στην Μακεδονία;» («μακεδονικός τάφος» είναι μια αρχαιολογική κατηγοριοποίηση, δεν είναι κάθε αρχαίος τάφος βρίσκεται στους νομούς της σημερινής Μακεδονίας!). Και το αγαπημένο μου: «Και πώς το ξέρεις δηλαδή ότι δεν πήραν το σώμα του Αλέξανδρου από την Αλεξάνδρεια για να το φέρουν να το θάψουν στην Αμφίπολη;» (πιο πιθανό να τον έθαψαν στη Μέση Γη).
Η κυβέρνηση και τα φιλικά της ΜΜΕ είχαν φροντίσει και τότε να περιβάλλουν την όλη υπόθεση με το «μυστικό της γνώσης», το οποίο υποτίθεται ότι κατείχε μόνον η (εγκεκριμένη) αρχαιολόγος-ανασκαφέας, η τότε Γενική Γραμματέας -αρχαιολόγος η ίδια- και η σύμβουλος τάφου που κλήθηκε ως «εξηγήτρια» της εντεταλμένης αρχαιολόγου. Καμία επιστημονική γνώμη δεν ήταν ανεκτή, ήταν όμως ευπρόσδεκτες όλες οι δημοσιεύσεις που συνέδεαν την ελληνική σημαία, την Αμφίπολη και τον Μ. Αλέξανδρο.
Η ολοκλήρωση της ανασκαφής απέδειξε προφανώς ότι ο τάφος ήταν συλημένος, ότι δεν ανήκε στον τύπο του «μακεδονικού τάφου», ότι δεν περιείχε ούτε τον Αλέξανδρο ούτε την Ρωξάννη. Όσο για την χρονολόγηση του, ακόμη εκκρεμεί ακόμη η δημοσίευση της ανασκαφέως, για να κριθεί από την επιστημονική κοινότητα. Ο «σκελετός της Αμφίπολης» τελικά στοίχειωσε και τον Σαμαρά: στις εκλογές που ακολούθησαν, τα ποσοστά της ΝΔ έφτασαν σε ιστορικό χαμηλό.
Το «τραύμα» ήρθε ξανά στην επιφάνεια με αφορμή τη δημόσια συζήτηση για τα Τέμπη. Αυτή τη φορά υποφέρουν άλλοι κλάδοι: οι πληροφορικοί, που ακούνε για ανακτήσεις αρχείων που αλλάζουν την ημερομηνία δημιουργίας τους. Οι χημικοί μηχανικοί που ακούνε για πυρόσφαιρα που δημιουργείται από τα έλαια σιλικόνης. Οι φυσικοί που ακούνε ότι η κινητική ενέργεια του τρένου που μετατρέπεται σε θερμότητα με τη σύγκρουση μπορεί να προκαλέσει έκρηξη. Κι όποιος αμφισβητεί, με στοιχεία, όλα αυτά λιντσάρεται επί τόπου.
Εδώ το «μυστικό της γνώσης» είναι η έρευνα στο πεδίο του δυστυχήματος. Σε μια άθλια αντιστροφή της πραγματικότητας, όσοι επικαλούνται τα διδάγματα της επιστήμης και της τεχνικής στην διερεύνηση των αιτιών, κατηγορούνται ότι διαδίδουν «θεωρίες συνωμοσίας», από την κυβέρνηση, μέλη της οποίας όντως συνωμότησαν για να μην αφήσουν ίχνη στον τόπο του εγκλήματος. Χρειάζεται πολλή υπομονή, αλλά στο τέλος και πάλι η αλήθεια θα νικήσει.
Στήλη Ελεύθερη Κατάδυση, Εφημερίδα Συντακτών 21.2.2025
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/463811_theories-synomosias
