Δημοσιεύτηκε στην “Αυγή”, 18/4/2021 (https://www.avgi.gr/tehnes/384779_ta-mnimeia-den-apoteloyn-horo-fthinis-probolis)

Στο στόχαστρο είναι ο πολιτισμός ως δημόσιο αγαθό, η διαχείρισή του και η υποχρέωση του κράτους να τον προσφέρει ισότιμα σε όλους και όλες

“Υπήρξαν στιγμές που ένιωσα να ντρέπομαι που εργάζομαι σε αυτό το υπουργείο” λέει ορθά κοφτά η Δέσποινα Κουτσούμπα και εξηγεί επακριβώς τι συμβαίνει αυτή τη “ζοφερή”, όπως τη χαρακτηρίζει, περίοδος στο υπουργείο Πολιτισμού. Δυναμική και μαχητική, η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων δεν μασάει τα λόγια της και εξηγεί με λεπτομέρειες όλα όσα κρύβονται πίσω από την πολιτιστική πολιτική που ασκεί η κυβέρνηση και τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού την πολιτιστική μας κληρονομιά.https://ed9ac9c7d1f7b8b86296e4fe5f241575.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-38/html/container.html

“Στόχος είναι να μετατραπεί η Ακρόπολη σε χώρο μαζικού τουρισμού με κάθε κόστος για το μνημείο” υπογραμμίζει όταν η συζήτηση φτάνει στις επεμβάσεις που εξελίσσονται αυτή την περίοδο στον Ιερό Βράχο συμπληρώνοντας με νόημα ότι “τα μνημεία δεν αποτελούν χώρο φθηνής προβολής”.

Αρχαιολόγος πεδίου, με μεταπτυχιακές σπουδές στην “Αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και συνόλων» στην Αρχιτεκτονική του ΕΜΠ και πολύχρονη εμπειρία στην Εφορεία Εναλίων, υπεύθυνη σε ενάλιες ανασκαφές στην Αργολίδα και την Αίγινα και στην ανάδειξη εναλίων μνημείων, όπως το περίφημο Παυλοπέτρι και τα ναυάγια της Αλοννήσου και του Παγασητικού, γνωρίζει τόσο τα αρχαιολογικά ζητήματα όσο και τα διοικητικά ζητήματα του υπουργείου Πολιτισμού.

Η συζήτησή μας δεν περιορίζεται στην Ακρόπολη. Επεκτείνεται στα λιγότερο διάσημα μνημεία, αλλά και στα μεγάλα πολιτικά ζητήματα του πολιτισμού, από τις αρχαιότητες του μετρό Βενιζέλου και τη μετατροπή του διοικητικού καθεστώτος των μουσείων μέχρι τον σύγχρονο πολιτισμό, τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 έως την υπόθεση Λιγνάδη.

* Εδώ και καιρό γινόμαστε μάρτυρες σημαντικών παρεμβάσεων της ηγεσίας του ΥΠΠΟΑ σε ζητήματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της πολιτιστικής διαχείρισης που δεν απασχολούν μόνο τους αρχαιολόγους, αλλά προκαλούν σφοδρές αντιδράσεις και από την ίδια την κοινωνία. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις αντιμετωπίζετε ως ΣΕΑ και οφείλουμε να επαγρυπνούμε ως πολίτες;

Εδώ και δύο χρόνια τα έργα και οι ημέρες της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού βρίσκονται συνεχώς στο επίκεντρο της επικαιρότητας για αρνητικούς λόγους. Κάποια από όσα έχουν συμβεί στην πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και στον σύγχρονο πολιτισμό, δεν έχουν προηγούμενο στα χρονικά του υπουργείου Πολιτισμού.  Όπως δεν έχουν προηγούμενο και η σκαιά αντιμετώπιση του κόσμου του πολιτισμού από την ηγεσία του υπουργείου, η διαστρέβλωση της πραγματικότητας, η αδιαφορία για τις αντιδράσεις των πολιτών.

Είναι σαφές ότι αυτό που ετοιμάζεται για την πολιτιστική κληρονομιά είναι η ταπείνωσή της μέσα από την πλήρη εμπορευματοποίηση και την άμεση ή έμμεση ιδιωτικοποίηση της διαχείρισής της. Αυτός ο στόχος είναι που “αγκαλιάζει” και ερμηνεύει τα επιμέρους φαινόμενα: την προσπάθεια να διαμελιστούν οι αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου, την εξαγωγή συλλογών αρχαιοτήτων για 50 χρόνια στο εξωτερικό, την προσπάθεια αλλαγής καθεστώτος στα μεγάλα δημόσια μουσεία, την αντιμετώπιση του κορυφαίου μνημείου της Ακρόπολης ως χώρου αποκλειστικά μαζικού τουρισμού, την εμπλοκή των ιδιωτικών ιδρυμάτων, την καταστρατήγηση της αρχαιολογικής προστασίας σε περιπτώσεις όπως οι ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά, τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες και κάθε άλλο έργο που παρουσιάζεται ως δήθεν επένδυση. Οπότε ξέρουμε όλοι ακριβώς για ποιο πράγμα πρέπει να επαγρυπνούμε!

* Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτή την περίοδο στο υπουργείο Πολιτισμού;

Ζοφερή. Υπάρχουν στιγμές που νιώθω να ντρέπομαι που εργάζομαι σε αυτό το υπουργείο!  Όταν στην πρώτη καραντίνα υπήρχαν καλλιτέχνες που κυριολεκτικά λιμοκτονούσαν και η απάντηση του υπουργείου ήταν “δεν είναι στην αρμοδιότητά μας”.  Όταν το καλοκαίρι πέρασε η φωτιά από τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών και η υπουργός, αντί να δει στα σοβαρά τι μπορεί να πήγε στραβά και τι πρέπει να γίνει για να θωρακιστούν οι αρχαιολογικοί χώροι, επέμενε ότι δεν συνέβη τίποτα!  Όταν ήρθε στο φως η τσιμεντόστρωση της Ακρόπολης και το υπουργείο έβγαλε δελτίο Τύπου με το οποίο ειρωνευόταν τους πολίτες. Και βέβαια το χειρότερο όλων, η υπόθεση Λιγνάδη: επί ένα μήνα περίπου όλος ο καλλιτεχνικός κόσμος βοούσε και η υπουργός συγκάλυπτε τον υπόδικο σήμερα για παιδεραστία.

* Ακρόπολη, αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, δρομολογούμενη μετατροπή του διοικητικού καθεστώτος στα μεγάλα μουσεία της χώρας, μακροχρόνιος δανεισμός αρχαιοτήτων είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της κυβερνητικής πολιτικής. Θεωρείτε ότι στο στόχαστρο βρίσκεται ο δημόσιος χαρακτήρας του πολιτισμού;

Το 2018-2019 ως ΣΕΑ δώσαμε μια μεγάλη μάχη ενάντια στην εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς όταν σε μια μέρα πέρασαν μνημεία, μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι στο “χαρτοφυλάκιο” του υπερταμείου. Αποτέλεσμα της μάχης αυτής ήταν να αλλάξει, το 2019, το άρθρο 7 του αρχαιολογικού νόμου, ώστε να θωρακιστεί η αποκλειστική διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων από το Δημόσιο. Στην πρώτη συνάντηση που πραγματοποίησε το Δ.Σ. του ΣΕΑ με την υπουργό Πολιτισμού Λ. Μενδώνη, όταν αναφερθήκαμε σε αυτή την κατάκτηση, η ενοχλημένη απάντησή της ήταν “θα το δούμε αυτό”.

Το είδαμε σχετικά σύντομα. Στον Ν. 4688/2020 ψήφισαν τη δυνατότητα “διαχείρισης” αρχαίων ναυαγίων από φορείς εκτός της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, παρότι αυτό αντιτίθεται στο άρθρο 7 του Αρχαιολογικού Νόμου και στις διατάξεις του συντάγματος. Το είδαμε στη σύμβαση που υπέγραψε το Ελληνικό Δημόσιο με το  Ίδρυμα Ωνάση, που προέβλεπε οι εργασίες στην Ακρόπολη, εργασίες επί μνημείου, να πραγματοποιούνται από μια ιδιωτική εταιρεία, την ΑΡΙΟΝΑ, επίσης κατά παράβαση του Αρχαιολογικού Νόμου. Το βλέπουμε με την εμπλοκή του «Διαζώματος» σε όλα τα έργα πολιτισμού. Το βλέπουμε με την προσπάθεια να δοθεί σε «ημετέρους» η διοίκηση των δημόσιων μουσείων.

Οπότε η απάντηση είναι ναι. Στο στόχαστρο είναι ο πολιτισμός ως δημόσιο αγαθό, η διαχείρισή του και η υποχρέωση του κράτους να τον προσφέρει ισότιμα σε όλους και όλες.

Να επισημάνω κάτι εδώ, ότι η προσπάθεια δεν είναι να δίνονται λιγότερα χρήματα στον πολιτισμό -δυστυχώς, άλλωστε, τα χρήματα που δίνονταν από τον κρατικό προϋπολογισμό στον τομέα του πολιτισμού, με κάθε κυβέρνηση, ήταν πολύ λίγα. Επίσης δεν υπάρχει κανένας ιδιώτης που να είναι διατεθειμένος να πληρώσει τα χρήματα που απαιτούνται για τη συντήρηση ή την ανάδειξη ενός αρχαιολογικού χώρου.

Ο στόχος είναι τα χρήματα να είναι δημόσια (και τα ευρωπαϊκά κονδύλια είναι δημόσια χρήματα), η διαχείρισή τους να γίνεται από “ημετέρους” και το κέρδος να το εισπράττουν ιδιώτες. Αυτό ακριβώς είναι ο σχεδιασμός για τη μετατροπή των δημόσιων μουσείων σε ΝΠΔΔ με Δ.Σ. διορισμένα από την εκάστοτε κυβέρνηση: το Δημόσιο θα συνεχίσει να χρηματοδοτεί τα μουσεία με τα ίδια ποσά και ακόμη περισσότερα, τα ποσά θα τα διαχειρίζονται οι “ημέτεροι” των Δ.Σ. και το όφελος δεν θα το εισπράξουν οι πολίτες, οι οποίοι θα βρεθούν να πληρώνουν για παροχές που σήμερα προσφέρονται δωρεάν (όπως τα εκπαιδευτικά προγράμματα), αλλά οι διάφορες εταιρείες που θα αναλάβουν τη φύλαξη, την καθαριότητα, τα λογιστικά, τις εκθέσεις, τις δημόσιες σχέσεις των ΝΠΔΔ.

* Τον Μάρτιο επισκεφθήκατε την Ακρόπολη και είχατε καταγγείλει στην ΑΥΓΗ ότι “στα σημεία όπου επεκτείνονται οι επεμβάσεις έχει εξαφανιστεί ο Ιερός Βράχος”. Πριν από μερικές ημέρες επισκεφθήκατε εκ νέου το μνημείο. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς επιχειρείται στην Ακρόπολη και γιατί;

Νομίζω ότι το τοπίο έχει πια ξεκαθαρίσει. Στόχος είναι να μετατραπεί η Ακρόπολη σε χώρο μαζικού τουρισμού με κάθε κόστος για το μνημείο. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί το σύνολο των διαστρώσεων που έχουν εγκριθεί (η σημερινή τσιμεντόστρωση είναι η μισή περίπου από την εγκεκριμένη!) και η πρόθεση να αποκατασταθεί ολόκληρη η κλίμακα των Προπυλαίων στη μορφή του 40 μ.Χ., με εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα νέου υλικού, κατά παράβαση κάθε διεθνούς χάρτας για την αποκατάσταση των μνημείων.

Η υπερπληθώρα τουριστών σε μνημεία και μουσεία δεν είναι αποκλειστικότητα της Ακρόπολης. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχει ρυθμιστεί με μέγιστο αριθμό επισκεπτών και καθορισμένα ραντεβού για τα πολυάνθρωπα γκρουπ τουριστών. Μόνο σε αυτή τη χώρα πρέπει να ταπεινωθεί η Ακρόπολη για να ικανοποιηθούν τα γούστα των τουριστικών πρακτόρων! Στην ίδια χώρα, βέβαια, μαθαίνουμε πότε θα λήξει η καραντίνα από τις ανακοινώσεις της TUI. Η Ακρόπολη ως μετωνυμία της ίδιας μας της ζωής.

Όλο αυτό το σχέδιο κρύβεται πίσω από ευφάνταστες παρόλες. Πρώτα μας είπαν ότι ήταν διαδρομές για αμαξίδια.  Όταν δημοσιοποιήθηκε η μελέτη και φάνηκε ότι οι κλίσεις των διαδρόμων, που φτάνουν το 19%, είναι απαγορευτικές για αμαξίδια, είπαν ότι είναι για τα βαρέα μηχανήματα της αναστήλωσης.  Όταν τους θυμίσαμε ότι τα βαρέα μηχανήματα της αναστήλωσης είναι προσωρινή ανάγκη και δουλεύουν σε συγκεκριμένα σημεία, τότε θυμήθηκαν ότι όλο αυτό είναι ένα “όραμα” του Μ. Κορρέ για την “αποκατάσταση” της Ακρόπολης όπως ήταν κατά τον 5ο αι. π.Χ.!

Και δεν ντρέπονται καν να λένε αυτό το επιχείρημα για μια παρέμβαση που ουδέποτε συζητήθηκε στην επιστημονική κοινότητα, ουδέποτε εγκρίθηκε και -το χειρότερο- μας γυρίζει ιδεολογικά στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν στο ίδιο πλαίσιο της “καθαρότητας” της Ακρόπολης των κλασικών χρόνων γκρέμισαν τον Φράγκικο Πύργο που υψωνόταν στα Προπύλαια. Την πράξη αυτή ο William Miller το 1908 την αποκάλεσε «πράξη βανδαλισμού ανάξια κάθε λαού που είναι διαποτισμένος από τη συνέχεια της Ιστορίας».

Θα ήθελα να θυμίσω κάτι, το γκρέμισμα του Φράγκικου Πύργου στα Προπύλαια είχε προκαλέσει, ακόμη και τότε, πάρα πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μεγάλες αντιδράσεις προκάλεσαν επίσης οι εκτεταμένες αναστηλωτικές παρεμβάσεις του Μπαλάνου με αφειδή χρήση σκυροδέματος. Ούτε τότε εισακούστηκαν όσοι αντιδρούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν εκτεταμένες βλάβες στο κορυφαίο μνημείο, κάποιες από αυτές ανεπανόρθωτες.